Persoonlijke effectiviteit staat in veel sectoren van de samenleving volop in de belangstelling, zeker bij mensen die zich realiseren dat ze regelmatig niet effectief reageren en dat graag zouden willen veranderen. Maar gedrag veranderen is lastig. Het automatisme dat onze reacties aanstuurt zit immers diep in ons verankerd. Blijvend veranderen vereist dan ook een aantal stappen waar de technieken uit NLP ‘handen en voeten’ aan geven.

NLP (neurolinguistisch programmeren) is mede ontstaan door het modelleren van succesvolle mensen. De ontdekkers onderzochten waarom de ene therapeut zo veel effectiever en succesvoller was dan de collega met dezelfde opleiding. Ze vroegen zich af ‘wat het verschil is dat het verschil maakt’. Later werden onder andere managers, verkopers en sporters gemodelleerd. Steeds kwam de vraag op wat precies maakt dat de ene manager zo veel meer bereikt dan de andere, of de ene verkoper zo veel meer verkoopt dan de andere? Het bleek nooit een kwestie van kennis te zijn, maar altijd van vaardigheden en gedrag. De NLP-modellen die op basis van deze ontdekking werden ontwikkeld, zijn gericht op het vergroten van persoonlijke effectiviteit. Daar is ook de NLP-opleiding op gericht.

Het outcome model van NLP

In dit model heeft zowel het probleem als de outcome een plek. Een probleem wordt gedefinieerd als iets wat nog geleerd moet worden en het kader van een outcome is de omgeving waarin iets kan worden geleerd. Met andere woorden: de outcome is het hogere doel. Dit is vergelijkbaar met onder andere het SMART model, alleen is het NLP-model veel effectiever doordat het gedrag en de intentie van dat gedrag erbij wordt betrokken.

Gedrag en intentie

De leidinggevende beoordeelt zijn medewerkers nog wel eens op hun gedrag, terwijl hij zichzelf beoordeelt op zijn intenties. En andersom werkt het net zo: de leidinggevende beoordeelt zijn eigen gedrag op zijn intenties, terwijl zijn medewerkers hem op zijn gedrag beoordelen.

Een intentie is een waarde die we proberen te vervullen, zoals zelfvertrouwen, acceptatie of verbondenheid. Het is de intentie die maakt dat we doen wat we doen, en die intenties zijn belangrijk voor ons.

Een van de vooronderstellingen van NLP is: ‘Aan de basis van ieder gedrag ligt een positieve intentie voor degene die dit gedrag laat zien.’ Deze vooronderstelling kan nog wel eens schuren omdat we elkaar alleen beoordelen op gedrag, op dat wat zichtbaar en hoorbaar is. Daarbij komt dat de intentie achter het gedrag vaak onbewust is, vooral als dit gedrag als kind is aangeleerd. Iemand gaat bijvoorbeeld steeds harder en heftiger praten. Op de vraag waarom hij dat doet, kan zijn antwoord zijn: ‘Ik wil gehoord worden’. Op de vraag: ‘Denk je dat je dit bereikt door harder te praten of te schreeuwen?’ heeft zo iemand geen antwoord en valt vaak stil. Hij was zich namelijk niet bewust van zijn intentie. Door zijn intentie te onderzoeken, kan hij al snel stappen zetten in een gewenste richting.

Doel

Bij de vraag wat iemand wil bereiken, hoort de vraag wat dat doel oplevert en welke waarde wordt vervuld als hij/zij dat doel heeft bereikt. Als de intentie van het doel een hogere waarde heeft dan de intentie van het probleem, dan slaat de weegschaal door naar het nieuwe gedrag. Dan wordt het nieuwe gedrag snel aangeleerd en verdwijnt het oude. Maar heeft de intentie van het nieuwe gedrag nauwelijks meerwaarde of is die zelfs gelijk aan de intentie van het oude probleemgedrag, dan zal het gedrag niet of nauwelijks veranderen.

Outcome versus SMART

– De S in SMART staat voor specifiek, het doel dient specifiek te worden geformuleerd.

In outcome wordt het doel positief geformuleerd. We onderzoeken wat iemand precies wil bereiken en niet waar hij vanaf wil. Dit is een belangrijk verschil: een positieve formulering geeft energie, terwijl iets moeten/willen afleren meestal leidt tot diepe zuchten…

– De M staat voor meetbaar, zowel bij SMART als in outcome

Alleen wordt het meten in outcome zintuigelijk specifiek gebruikt: ‘Wat hoor je jezelf zeggen? Wat zie je jezelf doen?’ Door de outcome zintuigelijk specifiek te maken, wordt het pas echt meetbaar.

– De A staat voor acceptabel

In plaats daarvan gebruiken we in outcome de term ecologisch: is deze verandering goed voor jou en goed voor je omgeving? Dit kan flink verschillen. Soms is iets goed voor iemand zelf, maar niet voor zijn omgeving. Hij wordt bijvoorbeeld aangenomen voor een nieuwe baan omdat hij zo aardig en behulpzaam is. Dan volgt hij een cursus assertiviteit, hij wordt veel assertiever en past dan niet meer in het team.

Ecologie omvat ook de intentie van het nieuwe gedrag: ‘Wat levert je nieuwe gedrag op, welke waarde wordt dan vervuld?

– De R staat voor realistisch, of het doel haalbaar is

In outcome onderzoeken we of het doel binnen iemands eigen controle en verantwoordelijkheid blijft. Het heeft immers geen zin een doel te formuleren waar hij geen invloed op heeft. Een zinloos doel is bijvoorbeeld: ‘Ik wil dat mijn leidinggevende anders reageert’. Wel zinvol is het besef: als ik anders reageer, dan kan de ander meebewegen en zal ook anders gaan reageren.

– De T staat voor tijdgebonden

In outcome wordt ‘tijd en context gebonden’ gebruikt. Vooral de context is belangrijk, want we kunnen alleen blijvend veranderen als we een doel formuleren in de context waarin het probleem zich voordoet.

Het outcome model van NLP noemen we OPZET:

  • onder eigen controle
  • positief geformuleerd
  • zintuigelijk specifiek
  • ecologisch en de intentie
  • tijd en context gebonden

Deze term kent nog twee valkuilen. Ten eerste de context: vaak willen mensen een probleem direct oplossen en hun nieuwe gedrag in elke context toepassen. Dit leidt vaak tot een vaag geformuleerde outcome die het doel maar al te makkelijk voorbij schiet. Een specifieke context formuleren, een waarin een probleem zich voordoet, is veel makkelijker aan te pakken.

De tweede valkuil is dat de outcome veel te groot wordt geformuleerd. Zo’n outcome draagt vaak al de mislukking in zich, waardoor mensen snel stoppen met deze methode. Kleine stappen leiden tot successen, waardoor mensen verder komen, en hun zelfvertrouwen en eigenwaarde groeien.

Hebt u een outcome geformuleerd maar bent u onzeker of deze klopt? Dan kunt u die per e-mail sturen naar arjan@avpl.nl. U ontvangt er zeker mijn reactie op.